Sümer uygarlığının semavi dinler üzerinde ki etkisi yadsınamaz bir gerçek. Fakat sıfır noktası olarak Sümer uygarlığını işaret edip, avcı-toplayıcılıktan Sümer'e değin gelişim gösteren insanlığın bu kayıp zaman dilimini gözardı etmeyi doğru bir yaklaşım olarak görmüyorum. Bu belirsiz çağlar hakkında yeterince kaynak elde edemeyişimiz dikkatleri Sümer üzerinde tutsa da, insanlığın her alanda gösterdiği gelişim süreci bakımından ciddi yylara ihtiyacı olduğu gerçeği de mevcut.
Amerika kıtasına insan geçişlerinin Bering boğazı aracılığıyla 20 bin yıl öncesine dayandırıldığı günümüz verileri ışığında, bu kıtada tarımın MÖ 9binler de başladığı düşünülüyor. Bize öğretilenler ışığında ilk tarım Mezopotamya civarında başladıysa şayet Amerikaya asırlar öncesi giden bu insanların sonraki nesilleri nasıl olurda Mezopotamya da ki keşfiyle benzer süre de aynı anda tarıma geçişi başlatır. Ziggurat gibi bir yapının öykünmesi olan piramidal yapıları nasıl benzer kurallar ışığında yapabildiler. Astronomi, hukuk, din ve daha birçok alanda ki ortaklaşma birbirleriyle bilinen hiçbir temasın yaşanmadığı bu iki farklı coğrafya da nasıl benzer şekilde tecrübeler yaratabildi.
Bu konu da onca araştrma ile emeğin bize ışık olmalarına duyduğum saygı bir yana, İnsanlığın her anlamda ki kökenlerinin gelişim sürecinde bildiğimiz şeklinden çok daha farklı gizemler içerdiğini söylememek haksızlık olur sanırım. Bu kayıp zamanlara ait ortaya çıkan her yeni bilgi son derece ilgi çekici. İnsanların inanç girdabından sıyrılıp daha özgün durumlar barındıran bu konulara olan ilgisinin artması ümidiyle
