Türkiye'de Tarım ve Hayvancılık Nasıl Ayağa Kalkar

Geçen aylarda Türkiye'de çiftçilerin maliyet artışları ve düşük ürün fiyatları nedeniyle düzenledikleri eylemler dikkat çekti. Bu tür protestolar yalnızca Türkiye’de değil, dünya genelinde de yaşanıyor. Çiftçiler ne istiyor? Türkiye’nin tarım ve hayvancılık politikasında nasıl sorunlar var? Prof. Dr. Cengiz Çakır Sputnik'e özel anlattı.
Geçen aylarda dünya genelinde olduğu gibi Türkiye'de de çiftçilerin maliyet artışları ve düşük ürün fiyatları nedeniyle düzenledikleri eylemler gündeme oturmuştu. Protestoların temelinde arasında çiftçilerin yüksek tarım giderlerinin daha da artmasından endişe duymaları yatıyor. Türkiye’de ise tarım ve hayvancılık politikasındaki sorunlar da bu eylemlerin arkasında temel sebeplerden birisi.

Dünyada genelindeki protestoların nedenleri neler?​

Son aylarda dünya genelinde çiftçilerin düzenlediği eylemler ve protestolar, tarım sektöründeki derin sıkıntıları ve sorunları gözler önüne serdi. Çiftçilerin bu noktaya gelmesinin arkasında sosyal, ekonomik ve politik birçok neden bulunuyor. Bu sebepler, ekonomik, sosyal ve politik olarak üç ana sınıfta toplanırsa ortaya şöyle bir tablo çıkıyor:

Ekonomik nedenler​

Yüksek girdi maliyetleri: Tarımda kullanılan gübre, ilaç, yakıt ve enerji maliyetleri, son yıllarda önemli ölçüde arttı. Bu artışlar, çiftçilerin üretim maliyetlerini yükseltmiş ve kar marjlarını daraltmış durumda.

Düşük ürün fiyatları: Çiftçilerin ürettikleri ürünlerin piyasa fiyatları, çoğu zaman maliyetlerini karşılayacak düzeyde olmuyor. Bu durum, çiftçilerin finansal olarak zor durumda kalmasına neden oluyor.

Küresel ticaret ve fiyat dalgalanmaları: Küresel pazar koşullarındaki dalgalanmalar ve ticaret politikaları, özellikle küçük ölçekli çiftçileri olumsuz etkileyebiliyor. Yabancı pazarlar ve ithalat süreçleri, yerel fiyatları da etkileyerek çiftçilerin gelirlerini düşürebiliyor.


Sosyal nedenler
Kırsal bölgelerde yaşayan çiftçiler, düşük gelir ve işsizlik gibi sosyal sorunlarla karşı karşıya kalıyor. Bu durum, kırsal kalkınma eksikliklerini ve sosyal eşitsizlikleri ortaya çıkarıyor. Ayrıca, kırsal alanlardan şehirlere göç, tarımsal iş gücünde azalmaya neden oluyor. Gençlerin tarım sektörüne olan ilgisizliği, iş gücü sıkıntısına yol açarak sektörde verimliliği olumsuz etkiliyor.
Politik nedenler
Birçok ülkede, tarım politikaları ve destekler çiftçilerin gerçek ihtiyaçlarını karşılamaktan uzak olabiliyor. Desteklerin yetersizliği veya etkisizliği, çiftçilerin ekonomik sıkıntılarını artırıyor. Tarım politikaları, bütçe kısıtlamaları, dış ticaret anlaşmaları ve çevre düzenlemeleri gibi politik kararlar, çiftçilerin çalışma koşullarını ve gelirlerini doğrudan etkileyebiliyor. Ayrıca, iklim değişikliği ve çevresel düzenlemeler tarım üretim süreçlerini ve maliyetlerini etkileyebilir; özellikle çevresel regülasyonlar, çiftçilerin uyum sağlama maliyetlerini artırabiliyor.
'Çiftçilerin düzenli yapılması gereken işleri ve canlı hayvanları bile ihmal ederek eyleme geçmeleri karşılaştıkları sorunun ciddiyetinin bir göstergesidir'
Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Emekli öğretim üyesi Prof. Dr. Cengiz Çakır Sputnik konuyu tüm boyutlarıyla Sputnik'e anlattı. Çakır, dünya genelindeki sorunun ne boyutlarda olduğunu şu sözlerle açıkladı:
"Avrupa Birliği ülkeleri başta olmak üzere pek çok ülkede ve Türkiye’de çiftçi eylemleri yoğunlaşmıştır. Oysa çiftçiler yeterince örgütlü olmadıkları ve toplu halde bir arada bulunmadıkları için en geç harekete geçen bir toplum kesimidir. Düzenli yapılması gereken işleri ve canlı hayvanları bile ihmal ederek eyleme geçmeleri karşılaştıkları sorunun ciddiyetinin bir göstergesidir. Bütün dünyaya dayatılmaya kalkışılan neoliberal politikaların sonucu olarak yatırdıkları sermaye ve çektikleri emeğin karşılığını alamadıkları için tepki vermektedirler. Çiftçi eline geçen fiyatların üretim maliyetini bile karşılayamaz düzeyde kalması arızi bir durum olmaktan çıkıp süreklilik kazanmıştır. Bu durum çiftçilerin ellerindeki varlıkları yitirip mülksüzleşmesine yol açacaktır. Yeterince kazanamayan çiftçiler tarımı terk edecek ve üretim azalacaktır."
'Ulusalcı akımlar güç kazanmakta olup AB'nin dağılması söz konusudur'
Çakır, AB'de ortak tarım politikalarının uygulanmasının sonuçlarına değinerek şunları dile getirdi:

AB’de ortak tarım politikası uygulanmaktadır. Avrupa Parlamentosu’nun Brüksel’de aldığı kararlar Romanya, Polonya veya Bulgaristan çiftçilerinin istekleri ile uyuşmadığı için Ukrayna sınır kapılarını kapatma eylemleri olmaktadır. Fransa gibi lider ülkelerde bile çiftçiler ayağa kalkmıştır. Ulusalcı akımlar güç kazanmakta olup AB’nin dağılması söz konusudur.

Türkiye'de tarım ve hayvancılık giderleri daha da artacak mı?
Türkiye’de et ve süt üretiminde yaşanan maliyet artışları, tarım ve hayvancılık sektöründeki birçok zorluğu artırıyor. Maliyet artışlarının özellikle yoğunlaştığı kalemler ve bu artışların sektör üzerindeki genel etkileri şunlar:
Yem ve gıda ücretleri: Hayvanların beslenmesi için kullanılan yem ve gıda maddeleri, maliyetlerin büyük bir kısmını oluşturuyor. Yem fiyatlarındaki artış, özellikle soya, mısır ve diğer besleyici katkı maddelerinin fiyatlarında yaşanan dalgalanmalardan kaynaklanıyor. Bu artışlar, et ve süt üretim maliyetlerini doğrudan etkiliyor.
Enerji ve yakıt maliyetleri: Tarım ve hayvancılık faaliyetlerinde kullanılan enerji (elektrik, gaz, vb.) ve yakıt maliyetleri de önemli bir maliyet kalemi oluşturuyor. Enerji ve yakıt fiyatlarındaki artış, özellikle süt sağımı ve et işleme süreçlerinde kullanılan makinelerin işletme maliyetlerini artırıyor.
İlaç ve aşı ücretleri: Hayvan sağlığı için gerekli ilaç ve aşıların maliyetleri de önemli bir kalem. Sağlık ve koruma önlemleri için harcanan bu miktarlar, üretim maliyetlerini etkileyen diğer bir faktör.
İş gücü ve işçilik ücretleri: Tarım ve hayvancılık sektöründe çalışan işçilerin maaşları ve iş gücü maliyetleri, genel maliyetler üzerinde etkili. İşçilik maliyetlerindeki artış, üretim sürecinin maliyetlerini dolaylı yoldan etkiliyor.
Ekipman ve bakım maliyetleri: Tarım makineleri ve ekipmanlarının alım ve bakım maliyetleri de artış gösteriyor. Bu durum, hem üretim sürecini hem de bakım hizmetlerini daha maliyetli hale getiriyor.
Artan maliyetlerin tüketici fiyatlarına yansıması ve sektör üzerindeki genel etkileri neler?
Tarım ve hayvancılık giderlerinin gelecekte daha da artması bekleniyor ve bu öngörü birkaç ana faktöre dayanıyor. Uluslararası ticaret ve hammadde fiyatlarındaki dalgalanmalar, tarım ve hayvancılık sektöründeki maliyetleri etkilemeye devam edecek. Özellikle dışa bağımlı hammaddelerdeki fiyat artışları, yerel maliyetleri artırabilir. Ayrıca, enerji ve yakıt maliyetlerindeki artış, sektördeki maliyetleri sürekli olarak etkileyebilir. Enerji fiyatlarındaki belirsizlikler de maliyetlerin yükselmesine neden olabilir.
'Tek ürün yetiştiriciliğinden münavebeli tarıma geçilmeli'
Prof. Dr. Cengiz Çakır tek ürün yetiştiriciliğinden münavebeli tarıma geçilmesi gerektiğini belirtirken artan maliyetlerin tüketici fiyatlarına yansımasını şu sözlerle açıklıyor:


Hayvancılık üretim dallarında işletme giderleri içinde en önemli olan öge yem giderleridir. Yemlerin toplam masraf içindeki payı üretim dallarına göre yüzde 60-85 arasında değişir. Akaryakıt ve elektrik enerjisi, hibrit tohumlar, kimyasal gübreler, tarım ilaçları, veteriner ilaçları hammadde ve yarı mamul olarak ithal edilmekte olup ve döviz kurları arttıkça bunlar pahalanmaktadır. Bu bir kısır döngüdür ve kökten önlemler alınmadıkça çözüm yoktur. Özellikle küçük aile işletmelerinin bünyesine hayvancılık şubesinin girmesi bitkisel üretimle hayvancılığın birbirini bütünlemesi gerekir. Tek ürün yetiştiriciliğinden münavebeli tarıma geçilmeli, yeşil gübreleme, kompost yapımı, damla sulama, anıza ekim, biyolojik ve biyoteknik mücadele gibi yöntemlere yer verilmelidir."


Et ve süt ürünlerindeki temel sorun, sektörün dışa bağımlı olması'
Türkiye, et ve süt üretiminde büyük bir kapasiteye sahip olmasına rağmen, üretim miktarları ve verimlilikte önemli sorunlar yaşanıyor. Uzmanlara göre, büyükbaş ve küçükbaş hayvan popülasyonları artmış olsa da, verimlilik ve kalite standartları yerel ve uluslararası rekabet açısından yeterli seviyede gözükmüyor. Türkiye'nin üretimdeki durumunu etkileyen faktörlerden biri maliyet artışları ancak kalite ve verimlilikte de iyileştirilmesi gereken alanlar da mevcut.
Prof. Dr. Cengiz Çakır gelir dağılımı iyice bozulduğu için geniş halk kitlelerinin beslenme şeklinin kötüleştiğini belirtirken bundan en çok etkilenenlerin dar gelirli kesimlerin olduğunu kaydetti. Çakır, Türkiye'nin et ve süt üretimindeki durumunu şu sözlerle açıkladı:

"Dar gelirli kesimlerin erişemeyeceği kadar yüksek seyreden et ve süt fiyatlarının ciddi sağlık sorunlarına yol açması söz konusudur. Gelir dağılımı iyice bozulduğu için geniş halk kitlelerinin beslenme şekli kötüleşmiştir. Bir deniz ülkesi olmasına karşın su ürünleri tüketimi yetersizdir. Çapraz esneklik dolayısıyla yumurta ve tavuk eti fiyatları da yükselmiştir. Damızlık materyal, yem katkı maddeleri, aşılar, veteriner ilaçları, soya küspesi ve mısır gibi hammaddeler ithal edildiği için de bu sektör dışa bağımlıdır."



'Türkiye’nin tarım ve hayvancılıkta da tutarlı bir politikası yok'
Türkiye’nin tarım ve hayvancılık politikaları genel olarak destekleyici ve teşvik edici nitelikte olmasına rağmen, bazı kritik sorunlar ve eksiklikler var. Ancak Prof. Dr. Çakır, Türkiye'nin tutarlı bir tarım politikası olmaması en temelde yatan problem:


"Maalesef Türkiye’nin tutarlı bir tarım politikası yoktur. Çoğu kez tarımla ilgisi olmayan şahıslar bakan koltuğuna oturduktan sonra kişisel hayallerini uygulamaya koymaya kalkışmaktadır. Birinin yaptığını diğeri bozmakta, hiç değilse uygulamasını savsaklamaktadır. Türkiye’nin tarım politikasında bir sorun yok, bin bir sorun vardır. Neoliberal yaklaşımla bir çözüm yoktur."


'Her şeye karşın Türkiye büyük bir tarım potansiyeli olan ülkedir'
Peki, tarım politikasındaki aksaklıklar nasıl giderilir? Adil teşvik dağıtımı, desteğin artırılması, tüketici talepleri doğrultusunda üretim stratejileri belirlenmesi gibi önlemlerle sektör ayağa kalkar mı?
Prof. Dr. Cengiz Çakır Türkiye'nin tarım politikasındaki sorunların özveriyle değişeceğinin altını çizerken umutsuzluğa kapılmamanın altını şu sözlerle çiziyor:

Her şeye karşın Türkiye büyük bir tarım potansiyeli olan ülkedir. Tarımın beşiği olan bu ülkede kadim bilgi birikimi vardır. Köylümüz ve çiftçiler çalışkandır, güçlüklerden yılmazlar, sabırlıdırlar. Aile bağları güçlüdür. Teknolojiye çok çabuk uyum gösterirler. Coğrafi konum olarak Türkiye’nin üç kıta ile bağlantısı vardır. Alt yapısı yeni ve güçlüdür. Her konuda yetişmiş elemanlarımız vardır. Bu fırsatları kullanarak tam bağımsızlık esasına dayanan politikalarla kısa sürede durumu toparlamak mümkündür.


Köşe yazısı : sputnik