Kaybedilmiş yolların, şaşırılmış yönlerin kurtarıcısı nedir diye sorulsa, herkes pusula der şüphesiz. Denizcilerin, seyyahların, kaşiflerin, dağcıların, siste kalanların, madencilerin, kısacası yönünü kaybedenlerin en büyük kurtarıcısı ve destekçisi olan pusula nasıl doğdu hiç merak ettiniz mi?
Önce pusulanın ne olduğu ile başlayalım. İtalyanca Bussola kelimesinden dilimize girmiş olan pusula, bir eksen etrafında dönen mıknatıs çubuğundan oluşan düzenektir. Her mıknatısın kuzey kutupları ve güney kutupları vardır. İki mıknatıs yan yana geldiğinde birinin kuzey ucu diğerinin güney ucunu çekerek dengelenir. Pusula en temel şekliyle böyle çalışır. Pusulanın mıknatıs çubuğu dünyanın kuzeyi tarafından çekilir. Bu sebeple de pusulanın N yazan kısmı ile kırmızı ucu manyetik kuzey yönünü gösterir. Ve pusulanın gösterdiği kuzey daima manyetik kuzeydir. Bu da gerçek coğrafi manadaki kuzeyden bir iki derece farklıdır. Bu farklılığa manyetik sapma deniyor. Bu sapmada bölge farklılıkları etkendir ve bunlar haritalarda da gösterilmektedir.
Pusulalar yapım şekillerine göre kuru ve sıvı pusula olarak iki gruba ayrılır. Çalışma şekline göre ise manyetik pusula ve jiroskop pusula olarak ikiye ayrılır.
Gelin dilerseniz manyetik pusulanın nasıl kullanıldığına bir bakalım. Ama önce şunu da belirtelim; pusula manyetik bir cisim olduğu için civarında bulunan metal cisimlerden etkilenecektir. Bu sebeple pusula etrafında bulunan metal nesneler, saatler, yüzük, bilezik gibi takılar, cep telefonları, bilgisayarlar ve tv gibi manyetik alan yayan alıcılar pusulayı şaşırtacaktır. Bu yüzden pusulayı kullanırken, etrafında bu cisimlerin olmamasına dikkat edilmelidir.
El pusulasıyla yön bulmak için evvela kerteriz almalısınız. Bu da manyetik kuzey yönü ile varılmak istenilen hedef arasındaki açıdır. Haritanız varsa kerteriz almak için haritadan da istifade edebilirsiniz. Buna silva yöntemi de denilir. Haritayı düz bir zemin üzerine koyun. Bulunduğunuz nokta ile varmak istediğiniz noktayı bir çizgi ile birleştirin. Pusulanın uzun kenarını, çizgi üzerine varmak istediğiniz hedefi gösterecek şekilde koyun ve pusulanın bileziğini içinde bulunan çizgiler haritadaki çizgilerle paralel oluncaya kadar çevirin. Hedef açısı tarafından okunan açı kerteriz açısını verecektir. Artık gidilecek yön rahatlıkla bulunabilir.
Manyetik kuvvet çoğunlukla gavs yahut tesla adı verilen birimlerle ölçümleniyor. Bu da dünyanın değişik konumlarında değişik rakamlarla kendini gösteriyor.
Cep pusulası ise yeryüzündeki manyetizmaya kendi manyetik alanını ayarlayarak tepki verir. Bulutlu, yani yıldızdan yoksun karanlık bir gecede pusula sayesinde dört yönü de kolaylıkla bulmak mümkündür.
