2010 yılında vizyona giren Başlangıç filmini izlediyseniz hatırlarsınız: Filmde, Leonardo DiCaprio çok yetenekli bir rüya hırsızını canlandırıyordu. Bu hırsız, insanların rüyalarına dâhil oluyor ve bilinçaltlarında gizledikleri önemli bilgileri çalıyordu.
Peki, gerçek hayatta insanların bilinçaltındaki bilgiler öğrenilebilir mi?
Şu an için böyle bir durum pek mümkün görünmüyor fakat yakın zamanlarda yapılan rüya ile ilgili bir araştırma bunun bir gün gerçekleşebileceğine işaret ediyor. Bu araştırmadan bahsetmeden önce gelin uyku ve rüya ile ilgili bildiklerimizi hatırlayalım.
Uyku vücudumuzdaki psikolojik ve fizyolojik işleyişin sağlıklı bir şekilde sürdürülmesini sağlayan günlük ihtiyaçlarımızdan biridir. Rüyalar ise uyuduğumuz sırada zihnimizde ortaya çıkan istemsiz görüntü, duygu ve düşüncelerdir. Uyku REM ve kendi içinde üç evreye ayrılan REM dışı uyku olmak üzere toplam dört aşamadan oluşur. Normal bir gece uykusunda REM ve REM dışı uyku döngüler hâlinde birbirini takip eder. Bu döngülerin uzunluğu kişiden kişiye değişir.
Bir gecelik uyku REM dışı uykunun ilk evresiyle başlar. Bu evre uyanıklık ile uyku arasındaki aşamadır.
Ardından uykunun başlangıcı olarak kabul edilen ikinci evre gelir. Bu evrede beyin derin uykuya hazırlanırken vücut sıcaklığı düşer ve kalp atım hızı yavaşlar.
Üçüncü evre uykunun en derin olduğu aşamadır. Bu evrede vücuttaki hücre ve dokular onarılır ve yenilenir. Beyin dalgaları yavaşlar, kalp atım hızı ve solunum sayısı en düşük seviyelere ulaşır. Çocuklarda büyüme hormonu özellikle bu evrede salgılanır. Bu evredeyken bir insanın uyanması ve kendine gelmesi uzun sürer.
Uyku döngüsü REM uykusuna geçilmesiyle sona erer ve uykunun devamında diğer döngülere geçilir.
Rüyaların çoğu REM uykusunda görülür. Aslında rüya diğer uyku evrelerinde de görülebilir. Fakat bu rüyalar REM uykusundaki gibi canlı, birbiriyle bağlantılı ve akılda kalıcı değildir. Bunun sebebi REM uykusunda beyin fonksiyonlarının diğer evrelere göre daha aktif olmasıdır. Yine bu evrede vücuttaki göz kasları hariç istemli kasılan diğer kaslar hareket edemez ve kısmi felç durumu yaşanır. Bu durumun nedeni, görülen rüyanın etkisiyle hareket edildiğinde insanların oluşabilecek yaralanmalardan korunması olabilir.
Niçin rüya gördüğümüz veya rüya görmenin sağlığımız üzerindeki olumlu etkileri kesin olarak bilinmiyor. Uyku üzerine daha önce yapılan çalışmalar, insanların zaman zaman rüya gördüklerinin farkında olduğunu ortaya koymuştu
Gelelim, Başlangıç filminin gerçek olup olamayacağı sorusunu bizlere sordurtan yeni çalışmaya. Northwestern Üniversitesinden Ken Paller ve arkadaşlarının yürüttüğü araştırma, dört ülkede (Fransa, Almanya, Hollanda ve ABD) gerçekleştirildi. 36 gönüllünün yer aldığı çalışmada katılımcılara önce rüya gördüklerinin nasıl farkında olabilecekleri konusunda eğitim verildi.
Ardından uyudukları sırada katılımcıların beyin aktiviteleri, beyin dalgalarını elektriksel olarak ölçen EEG cihazı ile kaydedildi. REM uykusuna geçtiklerindeyse ses, yanıp sönen ışık veya fiziksel dokunuşlar ile uyarılarak katılımcılara rüyada oldukları fark ettirildi.
Araştırmacılar, rüya gördüğünün bilicinde olan kişilere “İspanyolca biliyor musun?” gibi basit evet-hayır soruları ile “8 eksi 6 kaçtır veya 1 artı 2 kaçtır?” gibi kolay toplama-çıkarma işlemlerinden oluşan toplam 158 soru sordular. Katılımcılar kendilerine daha önce öğretilen kaş çatmak, gülümsemek ve gözlerini hareket ettirmek gibi yöntemlerle soruları cevapladılar. Örneğin katılımcılardan biri “8 eksi 6 kaçtır? “ sorusunun cevabını gözlerini iki kere soldan sağa doğru hareket ettirerek belirtti. 158 sorunun 29’unun doğru, 5’inin yanlış cevaplandığı çalışmada cevapların 28’i anlaşılamadı, 96 soruya ise herhangi bir cevap alınamadı.
Çalışma kapsamında katılımcılar birkaç sorunun ardından uyandırıldı ve rüya sonrası deneyimleri kaydedildi. Katılımcıların bazıları rüya gördükleri sırada sorulan bu soruları rüyalarının içine entegre etti. Örneğin bir kişi, sorulan matematik sorusunu araba sürerken radyodan duyduğunu söyledi.
Bundan önceki rüya çalışmaları kişi uyandıktan sonra hatırladıklarıyla yapılıyordu. Ancak rüyalardaki hatırlanamayan noktalar çalışmaları olumsuz etkiliyordu. Fakat bu yeni çalışmada katılımcılar sorular sorulduktan hemen sonra uyandırıldıkları için rüyalarını daha net hatırladılar. Araştırmacılar gerçekleştirdikleri çalışmanın rüyaları incelemek için daha güvenilir olduğunu söylüyor.
Başlangıç filminde işlenen, insanlar rüya görürken önemli bilgilerinin çalınması fikri henüz çok uzak görünse de bu deneyin rüya çalışmalarını bir adım öteye taşıdığını söyleyebiliriz.
Kaynaklar:
Konkoly K. R. ve ark., “Real-time dialogue between experimenters and dreamers during REM sleep.”, Current Biology, Cilt 31, s. 1-11, 2021.
Peki, gerçek hayatta insanların bilinçaltındaki bilgiler öğrenilebilir mi?
Şu an için böyle bir durum pek mümkün görünmüyor fakat yakın zamanlarda yapılan rüya ile ilgili bir araştırma bunun bir gün gerçekleşebileceğine işaret ediyor. Bu araştırmadan bahsetmeden önce gelin uyku ve rüya ile ilgili bildiklerimizi hatırlayalım.
Uyku vücudumuzdaki psikolojik ve fizyolojik işleyişin sağlıklı bir şekilde sürdürülmesini sağlayan günlük ihtiyaçlarımızdan biridir. Rüyalar ise uyuduğumuz sırada zihnimizde ortaya çıkan istemsiz görüntü, duygu ve düşüncelerdir. Uyku REM ve kendi içinde üç evreye ayrılan REM dışı uyku olmak üzere toplam dört aşamadan oluşur. Normal bir gece uykusunda REM ve REM dışı uyku döngüler hâlinde birbirini takip eder. Bu döngülerin uzunluğu kişiden kişiye değişir.
Bir gecelik uyku REM dışı uykunun ilk evresiyle başlar. Bu evre uyanıklık ile uyku arasındaki aşamadır.
Ardından uykunun başlangıcı olarak kabul edilen ikinci evre gelir. Bu evrede beyin derin uykuya hazırlanırken vücut sıcaklığı düşer ve kalp atım hızı yavaşlar.
Üçüncü evre uykunun en derin olduğu aşamadır. Bu evrede vücuttaki hücre ve dokular onarılır ve yenilenir. Beyin dalgaları yavaşlar, kalp atım hızı ve solunum sayısı en düşük seviyelere ulaşır. Çocuklarda büyüme hormonu özellikle bu evrede salgılanır. Bu evredeyken bir insanın uyanması ve kendine gelmesi uzun sürer.
Uyku döngüsü REM uykusuna geçilmesiyle sona erer ve uykunun devamında diğer döngülere geçilir.
Rüyaların çoğu REM uykusunda görülür. Aslında rüya diğer uyku evrelerinde de görülebilir. Fakat bu rüyalar REM uykusundaki gibi canlı, birbiriyle bağlantılı ve akılda kalıcı değildir. Bunun sebebi REM uykusunda beyin fonksiyonlarının diğer evrelere göre daha aktif olmasıdır. Yine bu evrede vücuttaki göz kasları hariç istemli kasılan diğer kaslar hareket edemez ve kısmi felç durumu yaşanır. Bu durumun nedeni, görülen rüyanın etkisiyle hareket edildiğinde insanların oluşabilecek yaralanmalardan korunması olabilir.
Niçin rüya gördüğümüz veya rüya görmenin sağlığımız üzerindeki olumlu etkileri kesin olarak bilinmiyor. Uyku üzerine daha önce yapılan çalışmalar, insanların zaman zaman rüya gördüklerinin farkında olduğunu ortaya koymuştu
Gelelim, Başlangıç filminin gerçek olup olamayacağı sorusunu bizlere sordurtan yeni çalışmaya. Northwestern Üniversitesinden Ken Paller ve arkadaşlarının yürüttüğü araştırma, dört ülkede (Fransa, Almanya, Hollanda ve ABD) gerçekleştirildi. 36 gönüllünün yer aldığı çalışmada katılımcılara önce rüya gördüklerinin nasıl farkında olabilecekleri konusunda eğitim verildi.
Ardından uyudukları sırada katılımcıların beyin aktiviteleri, beyin dalgalarını elektriksel olarak ölçen EEG cihazı ile kaydedildi. REM uykusuna geçtiklerindeyse ses, yanıp sönen ışık veya fiziksel dokunuşlar ile uyarılarak katılımcılara rüyada oldukları fark ettirildi.
Araştırmacılar, rüya gördüğünün bilicinde olan kişilere “İspanyolca biliyor musun?” gibi basit evet-hayır soruları ile “8 eksi 6 kaçtır veya 1 artı 2 kaçtır?” gibi kolay toplama-çıkarma işlemlerinden oluşan toplam 158 soru sordular. Katılımcılar kendilerine daha önce öğretilen kaş çatmak, gülümsemek ve gözlerini hareket ettirmek gibi yöntemlerle soruları cevapladılar. Örneğin katılımcılardan biri “8 eksi 6 kaçtır? “ sorusunun cevabını gözlerini iki kere soldan sağa doğru hareket ettirerek belirtti. 158 sorunun 29’unun doğru, 5’inin yanlış cevaplandığı çalışmada cevapların 28’i anlaşılamadı, 96 soruya ise herhangi bir cevap alınamadı.
Çalışma kapsamında katılımcılar birkaç sorunun ardından uyandırıldı ve rüya sonrası deneyimleri kaydedildi. Katılımcıların bazıları rüya gördükleri sırada sorulan bu soruları rüyalarının içine entegre etti. Örneğin bir kişi, sorulan matematik sorusunu araba sürerken radyodan duyduğunu söyledi.
Bundan önceki rüya çalışmaları kişi uyandıktan sonra hatırladıklarıyla yapılıyordu. Ancak rüyalardaki hatırlanamayan noktalar çalışmaları olumsuz etkiliyordu. Fakat bu yeni çalışmada katılımcılar sorular sorulduktan hemen sonra uyandırıldıkları için rüyalarını daha net hatırladılar. Araştırmacılar gerçekleştirdikleri çalışmanın rüyaları incelemek için daha güvenilir olduğunu söylüyor.
Başlangıç filminde işlenen, insanlar rüya görürken önemli bilgilerinin çalınması fikri henüz çok uzak görünse de bu deneyin rüya çalışmalarını bir adım öteye taşıdığını söyleyebiliriz.
Kaynaklar:
Konkoly K. R. ve ark., “Real-time dialogue between experimenters and dreamers during REM sleep.”, Current Biology, Cilt 31, s. 1-11, 2021.
